Кичәлин төр: «Эрүл-менд бәәлһн – мана эркн төр»
Кичәлин күсл: Кесг эв-арһар дамҗулад, эрүл-менд бәәлһнә төриг медүлх, шишлң төрәр лексикән өөдлүлх.
Кичәлин дөңцл:
– мультимедийн проектор
– интерактивн самбр
– зургудын болн дегтрмүдин һәәхүл
– кичәлин төрәр кесн презентац
Кичәлин йовуд
1. Цеңнсн айсар дамҗулад, сәәхн хаврин теегин зургт көөлдәд, инәлдәд, байрлад наачах бичкдүд үзүлхмн. П.О. Чонкушов бичсн «Тег» айсин дууһар кичәл эклнә.
Багшин цәәлһвр үг
– Көвүд, күүкд! Эндр мадн келлһ өргҗүллһнә кичәл давулхмн. Өмнән иим күсл тәвхмн: «Эрүл-менд бәәлһн» гидг төрәр гүн күүндвр кеһәд, шин үгмүдәр үгин саңган өөдлүләд, үүдәлтин көдлмш күцәхмн.
Интерактивн самбрт шин үгмүд бичәтә.
Цогц-махмуд – организм, тело;
Чаңһ-чиирг – человек крепкого телосложения;
Цевраһар – чистый воздух;
Цевршимтә хот – экологически чистый продукт;
Эрүл-менд – здоровье.
Эрүл-менд бәәлһнә төрт хальмг улс кезән-кезәнәс нааран оньган өгдг бәәсмн. Нүүҗ йовсн цагтан медәтнр уста, сән өвстә, сәәхн һазр хәәһәд олдг бәәҗ. Үлгүрләд авад хәләхлә, алдр Җаңһрин баатрмуд өрүн босад, мөрән унад, алвтан һурв эргәд довтлад, терүнә хөөн киитн булгин усар бийән уһаһад, мөрән услад, бәәшңгдән орҗ ирдг бәәсмн. Тегәд терүнә хөөн далһа ик шаазңгарн экләд цәәһән уудг бәәҗ. Тер учрар баатрмуд цогцарн ик, махмударн чаңһ, зүркәрн бат йовсмн. Дәкәд нег темдгтә авъяс – хальмг баатрмуд өндр цаһан уул деер һарад, цевр аһар кесгтән кииләд, ухаһан туңгаһад, ут хаалһд йовад, чинртә кергән күцәдг бәәсмн.
Хальмг улсин тууҗ авад хәләхлә, XIX-гч зун җилд хальмг теегәр йовсн зуульчнр иим темдглл бичҗ үлдәсмн: «… Хальмг бичкдүд тавтаһасн авн мөр унна, зурһан-долан настаһасн эк-эцктән нөкд болҗ мал хәрүлнә. Үвлин киитн күртл көл нүцкн йовв чигн бий цогцнь хатасн гемтхш», – гиҗ бичсмн.
Хальмгуд цогц-махмудан батрулхд ик оньган тусхадг билә. Юңгад гихлә, җилин эргцд дөрв дәкҗ нүүхд, малан хәрүлхд бас чаңһ-чиирг болх кергтә. Эннь: дөрвн зүсн малан хәрүлх, ишкә герән бәрх, халх халун даарх киит тесх кергтә болна.
Хальмгуд үр-садан бичкнәсн авн көдлмшт дасхдг билә. Хальмг бичкдүд цевр аһар кииләд, боз-шүүрмг идәд, күнд көдлмш даадг бәәсмн. Һунтаһасн авн эдн арһс түүһәд, туһлан хәрүлхд бас эк-эцктән нөкд болдг бәәсмн.
II. Даалһвр.
Сурһульчнриг хойр багар хувахмн.
Самбрт бичәтә:
|
1-гч багин даалһвр |
2-гч багин даалһвр |
| 1. Эн үгмүдтә зәңгс тогтатн: Цевр аһар Өдрин диг-дара цевр аһар күүнд туста болна күн болһнд эврә өдрин диг-дара бәәнә |
1. Эн үгмүдтә зәңгс тогтатн: чаңһ-чиирг цогц батруллһн хальмг баатрмуд чаңһ-чиирг бәәсмн цогц батруллһнд оньган өгх кергтә |
| 2. Эн үгмүдәс кичәлин төрлә ирлцдг үгмүд олтн: шовун, эрүл-менд, аһар, усн, альмн, чаңһ-чиирг. |
Эн үгмүдәс кичәлин төрлә ирлцдг үгмүд олтн: гер, цогц, хот, диг-даран, цецгә. |
| 3. Ямаран буру йовдл эрүл-менд бәәлһнд харшлна. – бузр аһар – тәмк татлһн – әрк уулһн – хагсу хот идлһн |
3. Ямаран буру йовдл эрүл-менд бәәлһнд харшлна. – бузр аһар – тәмк татлһн – әрк уулһн – хагсу хот идлһн |
– Өдгә цагт цогц-махмуд батруллһнд ик оньг өггдҗәнә. Кичәл болһнд сурһульчнрт физминуткин завср өггднә. Эндр мана кичәлд физминуткиг таднла хамдан греко-римскин эв-арһар бөк бәрлдәнә спортын мастер Баатр Константинович Хонгоров давулх. өгнә
III. Физминутк.
– Күүкд бостн, көвүд бостн!
Һаран деегшән өргтн,
Дәкәд өмнән бәртн
Дегц терүгән буулһтн.
Һарин тавн хурһн
Көдлмш кехдән дурлна,
Муурад, зовад ирхлә,
Альхан хаачкад, амрна.
1. Презентац хәләһәд, цогц батруллһна йовдлмуд заатн?
Сурһульчнрин хәрү өглһн:
– Сурһульчнр теегт бамб цецгүд һәәхҗәнә.
– Цевр аһарт цогц-махмудан батрулх кегртә.
– Кичәлин завсрт физминутк кех кергтә.
– Залу зөргәс үүл бүтнә.
– Бичкнәсн авн усар хаталһнд дастн!
– Презентац хәләһәд, ямаран йовдл таднд үлгүр болҗахиг темдглтн.
Сурһульчнрин хәрү өглһн:
– Нанд гимнастикин мастер, Олимпийск чемпион Алина Макаренка үлгүр болна.
– Би греко-римск бөк бәрлдәч Мингиян Семеновла әдл болхар бәәнәв.
– Нанд болхла, гүн ухата шатрин мастер Санан Сюгиров таасгдна.
V. Кичәлин батлвр.
1. Эндр кичәлд ямаран төрәр күүндвр болв?
1. Эндр кичәлд ямаран төрәр күүндвр болв?
– Эрүл-менд бәәлһн – мана эркн төр.
2. Ямаран шин үгмүдин чинр тадн медвт?
– цевр аһар
– эрүл-менд
– цогц
– цогц-махмуд
– цевр шимтә хот.
3. Эн шүлгүд ямаран сурһмҗ өгчәнә?
3. Эн шүлгүд ямаран сурһмҗ өгчәнә?
Өрүн эрт бостн,
Удан бичә унттн,
Тана бичкн махмуд
Серглң бәәхлә амрх!
Чирә, һар, махмудан
Цеврәр, бичкдүд бәртн,
Һаран эс уһахла,
Гем ирдгинь ухалтн!
Халун хотан уутн,
Чиипс бичә амстн.
Яс бичә кемлтн,
Махмудан эрүл хадһлтн!
Эн тоотыг медхлә,
Бийтн чиирг болх,
Бийән менд бәрхлә,
Кергтн оньдин күцх!
Сурһульчнрин хәрү:
– Түрүн шүлгт эрт босх сурһмҗ өггдҗәнә.
– Хойрдгч шүлг бийән цеврәр бәрх уха орулҗана.
– Һурвдгч шүлгт – му чинртә хот идхмн биш.
– Дөрвдгч шүлгт күн болһн өдрин диг-дараһар бәәх зөвтә гидг сурһмҗ өггдҗәнә.
4. Кичәлин аш.
4. Кичәлин аш.
– Эндрк кичәл ямаран төрәр давулгдв?
– «Эрүл-менд бәәлһн – мана эркн төр» гидг төрәр.
– Эн кичәләс ямаран шин медрл аввт?
– Цевр аһар киилх кергтә.
– Өдрин диг-дара бәрхмн.
– Цогцан цевр хадһлх.
– Спортд килмҗән өгх.
– Шимтә хот эдлх кергтә.
Багшин үг. Эндрк кичәлд тадн цуһар шунмһаһар орлцвт, тәвсн сурврмудт чик хәрү өгвт. Тадна көдлмш нанд таасгдв, сән темдг цугтаднь тәвҗәнәв. Герин даалһвр: сурһульч болһн эврә өдрин диг-дара бичх. Кичәл төгсв, цугтан эрүл-менд бәәцхәтн!